De energiebevoorrading voor de komende jaren veiligstellen

Op het vlak van kernenergie blies de federale regering warm en koud. In eerste instantie ging ze voluit voor een volledige kernuitstap, maar in de nasleep van de Oekraïnecrisis werd dit bijgestuurd. Om uiteindelijk een deal te sluiten met de uitbater om 2 kerncentrales (Doel 4 en Tihange 3) 10 jaar langer op te houden. Verder werd ook 100 miljoen euro toegekend voor onderzoek naar de nieuwe nucleaire technologie van de Small Modular Reactors (SMR). Alleen verbiedt de wetgeving nog steeds de bouw van nieuwe kerncentrales in België …

Na akkoord van de EU werd een CRM opgezet om de bevoorradingszekerheid te verzekeren. Bij de uitwerking is flexibel ingespeeld op externe bevoorradingsschokken en zijn problemen opgevangen bij de toekenning van vergunningen aan in de veiling weerhouden capaciteit. Binnen het CRM is er naast gascentrales ook plaats voor opslag en Demand Side Response (DSR).

De elektriciteitsbevoorrading staat flink onder druk, in de eerste plaats door de beoogde vermindering van de CO2-uitstoot (-55% tegen 2030) in allerhande sectoren zoals transport en gebouwen, en de klimaatneutraliteit tegen 2050. Verkennende simulaties van het Federaal Planbureau en EnergyVille wijzen uit dat de vraag naar elektriciteit op lange termijn bijna zal verdrievoudigen tot 200 à 250 TWh. In 2022 bedroeg het elektriciteitsverbruik nog 86 TWh. Dat zal de komende 10 jaar met 50% toenemen. De toename van de vraag naar elektriciteit is nodig voor transport, verwarming van gebouwen en industriële processen en voor de productie van H2 en e-fuels om industriële processen te decarboniseren.

Vroeger was onvoldoende interconnectiecapaciteit met de buurlanden vaak de oorzaak van marktontkoppelingen en prijsverschillen voor elektriciteit binnen West-Europa. Nu is de beschikbaarheid van energie in de buurlanden veeleer de oorzaak. Interconnectie blijft evenwel belangrijk om een Europese elektriciteitsmarkt uit te bouwen, alsook om tekorten en overschotten van EU-landen beter op elkaar af te stemmen.

In de voorbije 20 jaar is de koolstofintensiteit van de Belgische elektriciteitsproductie gedaald van 275 naar 136 gr/kWh. Echter, vanaf 2023 dreigt dit opnieuw toe te nemen als gevolg van de sluiting van de kerncentrales en de trage ontwikkeling van hernieuwbare energie. De beschikbaarheid van koolstofarme energie wordt steeds belangrijker om ons land op de kaart te zetten als investeringslocatie voor projecten in het kader van de energietransitie. Ook de groeiende noodzaak van compliance met duurzaamheidsvereisten en taxonomie speelt een belangrijke rol. 

In 2021 maakte hernieuwbare energie 13,01% uit van het finale energieverbruik. Hernieuwbare elektriciteit vertegenwoordigde 26,01% van de elektriciteitsproductie. België voldeed zeer nipt aan de Europese doelstellingen (2020). In het kader van Fit for 55 en REPowerEU zijn de Europese targets evenwel flink aangescherpt tot 42,5% (REDIII). Van België wordt een toename verwacht van het aandeel hernieuwbare energie tot 32%, maar de huidige energie- en klimaatplannen voorzien enkel in een verdubbeling. 

In het goedkeuringsproces van REDIII door de Europese Raad kwam naar voren dat veel EU-lidstaten een globale, technologie-neutralere visie op koolstofarme energie zouden moeten nastreven. Dit gaat verder dan enkel hernieuwbare energie. Een aantal landen rond Frankrijk wil ook kernenergie verder uitbouwen als onderdeel van de Green Deal en de energietransitie.

De federale regering heeft een tweede zone voor offshore energieproductie op de Noordzee bepaald. Daardoor stijgt de totale productiecapaciteit van 2,2 naar 5,8 GW. De aanbestedingskalender is op 3 februari gepubliceerd en de nodige wetgeving is in voorbereiding. Het ondersteuningsmechanisme ligt in lijn met de voorstellen rond Electricity Market Design EU. België zet zich ook actief in om de Noordzee uit te bouwen tot de grootste offshore windenergiecentrale.

Uit intern studiewerk van Agoria blijkt dat België het land is dat in termen van (para)fiscaliteit elektriciteit het meest benadeelt ten opzichte van andere energievectoren zoals aardgas. Dit is nefast voor de elektrificatie bij de burger thuis en de bedrijven, in het bijzonder met het oog op een versnelde uitrol van warmtepompen en elektrische wagens. De btw- en accijnsherschikking van de regering-De Croo heeft daaraan niets gewijzigd, integendeel. Hier ligt een werf voor zowel het federale als het gewestelijke niveau met als doel de verhouding in de lasten om te draaien

De gewestelijke energie- en klimaatplannen stellen ook een verdere groei van hernieuwbare energie voor. Tellen we de targets van de verschillende overheden samen, dan bedraagt de productie van hernieuwbare elektriciteit 50 TWh per jaar tegen 2030. De capaciteit van dat productiepark bedraagt dan meer dan 25 GW, wat veel meer is dan het huidige elektriciteitsverbruik op piekmomenten (+/- 13 GW). Naast investeringen in koolstofarme productiecapaciteit, zal er dus massaal in flexibiliteit, Demand Side Response, opslag (centraal en V2G) moeten worden geïnvesteerd.

Volgens een recente studie van The Brattle Group voor Google is volledig digitaal gestuurd energiebeheer (virtual power plant) veel goedkoper om een systeem met veel hernieuwbare energie te beheren dan de klassieke oplossingen (bv. piekcentrales op gas of grootschalige batterijopslag).

De regering-De Croo paste de reglementering van de bedrijfswagen aan om de doorbraak van lage-emissievoertuigen te bevorderen. Met het mobiliteitsbudget krijgen werknemers meer flexibiliteit en keuzevrijheid voor hun woon-werkverplaatsingen, om zo ook de verkeerscongestie te verminderen. 

Ook in het spoorwegnet werd geïnvesteerd met het oog op een grotere veiligheid, stiptheid en betere dienstverlening. Met de NMBS werd een nieuwe beheersovereenkomst afgesloten. De vervoersmaatschappij moet verder aan de slag rond drie grote uitdagingen: het energieverbruik laten dalen, de veiligheid versterken en de capaciteit opdrijven.

De federale overheid legde zichzelf een ambitieuze doelstelling op om tegen 2040 energie- en klimaatneutraliteit te bereiken voor alle overheidsgebouwen onder de bevoegdheid van de Regie der Gebouwen, NMBS/Infrabel en Defensie. Die doelstelling halen vergt een serieuze versnelling van de bouw- en renovatiewerken aan het overheidspatrimonium. Concreet bemoeilijken deze grote uitdagingen de opschaling: 

• De verschillende regelgevingen per gewest rond het energie- en klimaatneutraliteitsniveau maken het lastig om een baseline te bepalen. 
• Kennisuitwisseling met de sector om de beschikbare opties te kunnen bepalen. 
• Extra mankracht en nieuwe functieprofielen om de benodigde vastgoedstrategieën en renovatieprojecten op starten, waarbij ondersteunende digitaliseringsmogelijkheden mee in rekening worden genomen.
• Een voorziening voor financiering op basis van een meerjarenstructuur in plaats van de huidige jaarbudgetten.

#1 Zet de wet op de kernuitstap om in een wettelijk kader dat toelaat om verder kerncentrales open te houden en nieuwe centrales te vergunnen.

#2 Zet in op Small Modular Reactors (SMR). 

Zorg dat er geïnvesteerd kan worden in SMR’s binnen een tijdsbestek vergelijkbaar met andere landen die deze technologie versneld willen uitbouwen.

#3 Realiseer de Princess Elisabeth Zone om de totale offshore capaciteit tegen 2028 tot 5,8 GW op te trekken. Stel de stroom ter beschikking via Power Purchase Agreements (PPA) aan geïnteresseerde verbruikers. Bouw de Noordzee verder uit tot de grootste offshore windenergiecentrale.

#4 Werk binnen de EU samen met andere lidstaten die hun nucleaire energievoorziening verder willen uitbouwen.

#5 Zorg voor een groene taxshift. 

Verlaag de lasten op elektriciteit ten opzichte van fossiele energiedragers, zodat elektrificatie bij burgers en bedrijven versneld kan worden via de uitrol van warmtepompen, elektrische mobiliteit enzovoort.

#6 Realiseer samen met de gewesten de uitbouw van de nodige netinfrastructuur (incl. interconnecties) voor H2 en CCS.

#7 Creëer een sterk partnership rond het spoorwegsysteem naar het voorbeeld van andere landen. 

Een sterk ecosysteem leidt tot partnerschappen en vergroot de veerkracht van het spoorwegsysteem en de spoorwegindustrie. 

• Maak beter gebruik van het bestaande kader voor Europese openbare aanbestedingen om een gelijker speelveld te creëren. 
• Faciliteer de lancering van een dataplatform. Zorg voor grotere transparantie en beschikbaarheid voor alle private en publieke gebruikers, zowel voor het passagiers- als het goederenverkeer. 
• Zorg voor continuïteit: bevestig de financiële engagementen van de meerjarenplannen (OPEX en CAPEX) zoals deze met Infrabel en de NMBS werden afgesproken. 
• Werk onduidelijkheden in de huidige fiscale wetgeving voor bedrijfsvoertuigen weg (bv. terugbetaling thuisladen) met het oog op een vermindering van de impact van mobiliteit op klimaat en milieu.

#8 Geef als overheid een voorbeeldfunctie en realiseer maximaal hernieuwbare energie bij het overheidspatrimonium. 

De oprichting van een coördinatiecel – of structuur, koepel … – tussen de Regie der Gebouwen, Infrabel/NMBS en Defensie kan helpen om expertise, methodologieën en gegevens te delen en harmoniseren, en om samenhangende doelstellingen en werkzaamheden af te bakenen van instanties met verschillende politieke verantwoordelijkheden.