Hoger schakelen voor de energie- en klimaattransitie

Op 12 mei 2023 keurde de Vlaamse Regering een update goed van het Vlaams Energie- en Klimaatplan (VEKP). De targets rond hernieuwbare energie en warmte zijn ambitieus, zeker als je weet dat hernieuwbare energie slechts 9,2% vertegenwoordigde van het bruto finaal energiegebruik in 2021. 

Sinds 2019 is er een gestage maar ontoereikende vooruitgang. Zeker qua groene stroom moeten we nog een enorme inspanning leveren. De productie van wind- en zonne-energie moet tussen 2021 en 2030 verdubbelen (naar +/- 18%). Een grote uitdaging, maar niet bovengemiddeld als je weet dat de EU een target van 32% nastreeft. 

De Vlaamse Regering heeft de afgelopen periode verschillende initiatieven genomen met een potentiële impact voor de bedrijven. Denk maar aan de discussie rond de overwinsten en rentabiliteit van groenestroomcertificaten (GSC). Of aan de verplichting voor ondernemingen met een elektriciteitsverbruik van meer dan 1 GWh, om vanaf 2025 een bepaald aandeel stroom te produceren met zonnepanelen. Deze bepalingen werden genomen in het licht van de energiecrisis en kwamen vaak snel en onverwacht op de bedrijven af, met de nodige vragen rond rechtszekerheid als gevolg. Daarnaast zijn sinds 1 januari 2023 de nieuwe Energiebeleidsovereenkomsten (EBO) van kracht. Die lopen t.e.m. 31 december 2026. Het doel ervan is om de energieefficiëntie van zoveel mogelijk energie-intensieve bedrijven naar de wereldtop te brengen én houden.

In 2021 daalde de uitstoot van broeikasgassen in ESR1 -sectoren (voornamelijk mobiliteit en gebouwen) in Vlaanderen met 13% – van 50,5 Mton CO2-eq in 2005 naar 43,7 Mton CO2-eq in 2021. De doelstelling ligt echter op -40% tegen 2030 (t.o.v. 2005). Met andere woorden: op een periode die half zo lang is, spreekt Vlaanderen een ambitie uit die dubbel zo hoog is. Ofwel: de inspanningen moeten bijna maal 4.

Meer van hetzelfde volstaat dus niet. De Vlaamse Regering heeft dit ook begrepen en heeft zeker voor het gebouwenpark goede stappen gezet en daadkrachtige beslissingen genomen. We denken aan: 

• de invoering van de renovatieplicht (2022), 
• de versterking van de Energiehuizen als centrale aanspreekpunten, 
• de opgestarte initiatieven om publieke gebouwen versneld klimaatneutraal te maken en zo een voorbeeldrol op te nemen vanuit de overheid. 

Agoria steunt deze initiatieven, o.a. met ons project Klimaatneutraal bouwen, eigen onderzoek en studies in samenwerking met professor Albrecht. Dankzij de gezette stappen is het bewustzijn bij de samenleving over de noodzaak van klimaatneutraal (ver)bouwen al sterk gegroeid. Eigenaars zien meer het belang in om actie te nemen (bv. om de waarde van hun vastgoed te behouden en zich voldoende te laten informeren). De komende legislatuur is hét momentum om die mindset om te zetten in concrete (renovatie)actie.

Vlaanderen maakt werk van duurzamere mobiliteit, zowel via gewestelijke als lokale initiatieven. Zo wordt er werk gemaakt van de uitrol van laadpalen, lage-emissiezones, fietsinfrastructuur en incentives voor woon-werkverkeer. In het kader van het Resilience & Recovery Fund en het actieplan Clean Power for Transport werden verschillende mobiliteitsprojecten gerealiseerd. Dit resulteerde in een versnelling van bv. publieke laadpalen in Vlaanderen en een aantal fietsostrades. 

De ambitie is om tegen 2025 35.000 publieke laadpalen te hebben in Vlaanderen. Dit zou een grote vooruitgang betekenen t.o.v. de situatie van 2020, toen we amper een paar duizend laadpalen hadden. 

Het fileleed in Vlaanderen is echter niet gestild door de coronacrisis, het telewerken of de hoge brandstofprijzen. Er is een lichte daling in het verkeer, maar de files kenden de afgelopen jaren recordhoogtes. Uit data van het Vlaams Verkeercentrum blijkt bv. dat in september 2022 de filezwaarte op Vlaamse hoofdwegen gemiddeld op 917 kilometeruren lag, het hoogste cijfer voor die maand sinds de metingen in 2011. Dat moet veranderen.

Om dit alles te faciliteren, is er ook nood aan een groene taxshift. Uit een studie van Agoria en Climact blijkt dat België in vergelijking met andere landen elektriciteit het meest penaliseert t.o.v. fossiele energievectoren. Dit is niet alleen nefast voor de rentabiliteit en de uitrol van warmtepompen en elektrische voertuigen, maar ook voor de elektrificatie van industriële processen.

#1 Energie

Slimme netwerkinfrastructuur 

• Faciliteer de verdere uitrol van slimme meters, om energiedelen tussen bedrijven te bevorderen en in te spelen op de groeiende flexibiliteitsvraag en decentralisatie van de energieproductie.

Energiedelen 

• Stimuleer energiedelen tussen bedrijven. 
• Vereenvoudig de bijkomende administratie. 
• Laat ook private netwerken toe, los van het openbare distributienet.

Digitale data-uitwisseling 

• Bouw een overkoepelend platform om data van digitale meters uit te wisselen (bv. uitwisseling van kwartuurdata van bedrijven tussen Fluvius en VEKA). Beschikbaarheid van data stelt de overheid in staat om het energiebeleid snel en efficiënt bij te sturen.

Vergunningen hernieuwbare energie 

• Zorg voor een vlot administratief proces dat de realisatie van projecten rond hernieuwbare energie stimuleert. Rechtszekerheid is daarbij een belangrijk.

Vereenvoudigde regelgeving en rapportering 

• Betrek en bevraag sectoren en bedrijven proactiever bij de lancering van nieuwe initiatieven en verplichtingen (bv. PV-verplichting).

#2 Gebouwen

Huidige maatregelen die verdere inzet vereisen 

• Finaliseer de minimumvereisten op basis van het prestatielabel gericht op de huurmarkt. 
• Laat het EPC evolueren naar een zero-emission building-certificaat (ZEB) in functie van de nieuwe vereisten uit de Richtlijn Energieprestatie van Gebouwen (EPBD). 
• Verken hoe bouwtechnologie de productiviteit verhoogt en zet deze technologie vervolgens uitgebreider in naargelang de resultaten. 
• Bouw verder op het Netwerk Klimaat en het Lokaal Energie- en Klimaat Pact (LEKP). 
• Versnel de klimaatrenovatie van publieke gebouwen via het Netwerk Klimaat en het VEB. 
• Breid de adviescapaciteit rond klimaatrenovatie uit richting woningeigenaren via de versterking van de Energiehuizen.

Nieuwe maatregelen 

• Ontwikkel een transversaal overheidsinvesteringsplan voor het gebouwenpark van de komende 10 jaar gelinkt aan het Vlaams energie- en klimaatplan (VEKP). 
• Ontwikkel een professionaliseringstraject voor het EPC-kader om zijn rol in een toekomstgericht klimaatbeleid te kunnen vervullen. 
• Zet een onestopshop op die alle beschikbare renovatie-adviesbronnen bundelt. 
• Voer een verplicht EPC in voor alle gebouwen ongeacht het transactiemoment. 
• Rapporteer halfjaarlijks over het aandeel klimaatneutrale gebouwen in het Vlaams Parlement. 
• Lanceer een platform zoals het Netwerk Klimaat voor sociale woningen. 
• Realiseer een groene taxshift.

#3 Mobiliteit

Pak de congestieproblematiek aan met het oog op de transitie naar multimodale mobiliteit 

• Voer een slimme kilometerheffing in voor alle voertuigen. 
• Investeer in intelligente verkeersinfrastructuur. 
• Zet in op dynamisch verkeersmanagement.

Verminder de impact van mobiliteit op klimaat en milieu 

• Initieer de uitrol van tank- en laadinfrastructuur voor zero-emissie-vrachtvervoer.

Investeer in duurzame en toekomstbestendige infrastructuur voor mobiliteit 

• Investeer in toekomstgerichte digitale en geconnecteerde verkeersinfrastructuur. 
• Preciseer de rol van waterstof in mobiliteit binnen de Vlaamse Waterstofvisie en voorzie, indien verantwoord, de nodige infrastructuur voor H2.

Zet in op innovatie, opleiding, digitalisering en nieuwe technologieën voor de mobiliteit van morgen 

• Ondersteun autonoom varen door de nodige infrastructuur en een aangepast wetgevend kader uit te bouwen. 
• Voorzie de nodige incentives voor gerichte retrofitting binnen bepaalde sectoren zoals scheepsvaart.

Werk samen aan een coherent en efficiënt mobiliteitsbeleid 

• Versterk het Belgische binnenvaart-ecosysteem.