Circulaire economie als motor voor een duurzame, wendbare toekomst

De EU beschouwt de circulaire economie als een groeistrategie om onafhankelijker en wendbaarder te worden. Om er een succesverhaal van te maken, moeten bedrijven en consumenten afstappen van hun bestaande (lineaire) consumptie- model (kopen-gebruiken-weggooien) en het circulaire model omarmen. Het Circular Economy Action Plan (CEAP) beschrijft een aantal belangrijke actiepunten om goederen en materialen langer te gebruiken en materialen binnen de EU te houden.

Om dit plan om te zetten in een coherent wetgevingskader, is nog heel wat inspanning nodig, zowel van de overheden (EU, federaal en regionaal) als van de industrie.

Enkele risico’s en knelpunten zijn:

• Het bewaken van de eenheidsmarkt en zorgen voor coherentie over de verschillende beleidsdomeinen heen.
• De nieuwe focus op levensduurverlenging (i.p.v. enkel focus op recyclage op het einde van de levensduur).
• Efficiënte en effectieve handhaving.
• Het gebrek aan testcapaciteit bij aangemelde instanties.

In 2006 is het chemicaliënbeleid ingevoerd, met REACH1 en CLP2 als belangrijkste bouwstenen. Mede door de registratieplicht is de kennis over de risico’s van chemische stoffen zeker vergroot. In ons land alleen al zijn meer dan 9.000 registratiedossiers ingediend. Op dit moment zijn 224 stoffen geïdentificeerd als ‘zeer zorgwekkend’. Voor die stoffen geldt de communicatieverplichting in de toeleveringsketen, inclusief de SCIP-database met meer dan 10 miljoen registraties.

59 van de 224 stoffen vallen formeel onder de autorisatieprocedure en er zijn meerdere restricties van toepassing. Het is evenwel duidelijk dat de feitelijke, wettelijke bepalingen voor autorisaties en restricties niet zonder uitdaging zijn. 2 belangrijke voorbeelden:

• Het voorstel om lood onder autorisatie te zetten, terwijl er vandaag al meer dan 30 verschillende wettelijke risicobeheerkaders bestaan (bv. RoHS, ELV, verschillende andere beperkingen zoals drinkwaterleidingen, BOEL, etc.). Bovendien zal dit een ongewenste impact hebben op de recyclage van diverse kritieke en strategische grondstoffen.
• Het voorstel om PFAS universeel te beperken voor alle toepassingen. Dit komt neer op ruim 10.000 verschillende stoffen en tal van toepassingen in groene en digitale technologie waarvoor de EU onafhankelijker wil worden (bv. batterijen, warmtepompen, dichtingen, isolatieschuim, microchips, etc.).

In het huidige proces is het gevaar van de stof het uitgangspunt. Er is een algemeen gebrek aan uitgebreide analyse van de alternatieve opties voor risicobeheer en de bredere impact van de voorgestelde autorisatie/restrictie op andere belangrijke beleidsterreinen van de EU.

1 REACH: Registration, Evaluation, Authorisation of Chemicals Regulation

2 CLP: Classfication, Labelling & Packaging Regulation

Voor de bedrijven in de technologische industrie loopt de administratieve last steeds hoger op. Een goed voorbeeld is de SCIP-database. Daarin moeten bedrijven allerlei gegevens invoeren als er meer dan 0,1% van een ‘zeer zorgwekkende stof’ aanwezig is in een homogeen onderdeel van een product. De aanwezigheid van dergelijke stoffen identificeren is een hele uitdaging. De globale toeleveringsketens zijn immers dynamisch en bijzonder complex. Dat laatste geldt ook voor de producten zelf.

Het hoofddoel van de SCIP-database is de nodige info beschikbaar maken om rekening te houden met de aanwezigheid van deze stoffen in recycling. En toch, ondanks de meer dan 10 miljoen registraties is het niet bewezen dat de informatiestroom significant is verbeterd of dat de gegevens uit de database effectief gebruikt worden.

De herziening van het chemicaliënbeleid staat voor de deur. Verwachte veranderingen zijn de verplichte registratie van bepaalde polymeren en de uitbreiding naar een duurzaam chemicaliënbeleid met de introductie van nieuwe concepten als safe and sustainable by design of essential use. Algemeen is er vandaag nog weinig geweten over de uiteindelijke scope en inhoud van de herziening.

De Europese ‘Zero pollution’-agenda is volop in ontwikkeling. Die zal een fundamentele verschuiving inluiden in de bescherming van gezondheid en milieu. Het huidige concept van de beste beschikbare technologieën om de uitstootgrenswaarden vast te stellen voor bepaalde industriële activiteiten, verschuift naar een meer impactgedreven regelgeving die ook rekening houdt met diffuse emissies. Dit zet de technologische maar ook economische haalbaarheid van verdere emissiereducties in bepaalde industriële activiteiten onder druk.

#1 Bevorder de circulaire economie op EU-niveau

• Ontwikkel productspecifieke maatregelen om de levensduur van producten te verlengen. Verleg de focus naar maatregelen om de levensduur te verlengen (ter ondersteuning van hergebruik, opwaardering, renovatie, reparatie, etc.) in het kader van de Ecodesign for Sustainable Products Regulation (ESPR). Evalueer de huidige andere regelgevingen, neem belemmeringen voor circulaire bedrijfsmodellen weg en voorkom zo dat de verlenging van de levensduur van producten wordt gehinderd.
• Stel de interne EU-markt voor de circulaire economie veilig en creëer een open EU-markt voor hoogwaardige recycling. Zorg tegelijk voor het nodige markttoezicht (ESPR-eisen) en voldoende testcapaciteit bij notified bodies.
• Stel toepassingsspecifieke kwaliteitsnormen op voor gerecycleerde kunststoffen om de beschikbaarheid ervan te vergroten.
• Maak milieuvoetafdrukmethoden vergelijkbaar om (specifieke) milieueffecten te evalueren, de juiste maatregelen te bepalen en groene claims te ondersteunen. Ontwikkel gestandaardiseerde, haalbare en relevante evaluatiemethoden per milieuclaim. Creëer zo transparantie en vergelijkbaarheid in plaats van een generieke LCA-benadering. Vermijd dubbele regelgeving (bv. beleid voor duurzame chemicaliën).

#2 Stimuleer innovatie om CE-bedrijfsmodellen en -producten op te schalen

Ondersteun dit met een transparant, coherent en toegankelijk financieringskader, met de nadruk op kennisoverdracht naar de industrie.

#3 Zet stappen richting een efficiënter, gestroomlijnd chemicaliënbeleid dat nulvervuiling bevordert

• Hanteer een wetenschappelijk onderbouwde risicobenadering als basis voor de herziening.
• Zorg voor consistentie en samenhang tussen het beleid rond chemische stoffen en andere belangrijke regelgevingskaders van de EU. Dit om te voorkomen dat bepaalde zorgwekkende stoffen vervangen worden door andere stoffen die niet per se beter zijn (bv. lood wordt vaak vervangen door tin en bismut, die beide veel zeldzamer zijn).
• Analyseer en verminder de administratieve lasten.
• Bouw kennis op om de technologische haalbaarheid van toekomstige milieunormen binnen het kader van zero pollution te garanderen.